Grodziska Ziemi Chełmińsko-Dobrzyńskiej w świetle analiz geoprzestrzennych

Streszczenie

W artykule zaprezentowano wyniki analizy morfometrii wybranych grodzisk Ziemi Chełmińsko-Dobrzyńskiej na tle ukształtowania powierzchni terenu obszarów sąsiednich . Celem pracy było wskazanie powiązań między naturalnymi i antropogenicznymi formami rzeźby terenu i stopniem jej zmian w sąsiedztwie grodzisk. Wykorzystano szczegółowe numeryczne modele terenu grodzisk i ich otoczenia, dane teledetekcyjne oraz materiały geologiczno-geomorfologiczne.
Badane obiekty zlokalizowane są w dwóch obszarach badawczych – wschodnim obejmującym obszar pogranicza Ziemi Chełmińsko-Dobrzyńskiej i Ziemi Sasinów oraz zachodnim obejmującym dolinę dolnej Wisły. Analizy zostały przeprowadzone na pięciu obiektach na obszarze wschodnim (Chojno, Grążawy, Księte, Nielbark, Pokrzydowo) i jednym na obszarze zachodnim (Kałdus). Wszystkie obiekty przeanalizowano w oparciu o wybrane wskaźniki morfometryczne opisujące w sposób porównywalny ich geometrię. W szczególności brano pod uwagę powierzchnię, długość i szerokość obiektu, kubaturę grodziska, wskaźnik zwartości grodziska, wskaźnik wydłużenia grodziska, ekwiwalent promienia koła i średnie wyniesienie obiektu.
Przeprowadzone badania wskazują, że grodziska o małej powierzchni charakteryzują się zwartą geometrią i regularnym kształtem podstawy zbliżonym do okręgu. Ich forma jest niezależna od rzeźby terenu w miejscu lokalizacji. Grodziska o większej powierzchni mające niski wskaźnik zwartości i nieregularny zarys podstawy wykazują formę przestrzenną uzależnioną od ukształtowania powierzchni w miejscu powstania - ich forma została wkomponowana w lokalne ukształtowanie powierzchni. Oprócz tych przypadków można znaleźć także formy pośrednie łączące wskazane cechy. Cechy morfometryczne grodzisk powiązane są z ich znaczeniem w przeszłości – obiekty pełniące funkcje administracyjne w większym stopniu uzależnione były od ukształtowania powierzchni niż obiekty niewielkie, pełniące rolę strażnic.
Jakościowe zmiany rzeźby terenu, jakie obserwujemy w obrębie badanych obiektów, w większym stopniu zachodziły w przypadku zwartych form o niewielkiej powierzchni, gdzie człowiek w pełni przekształcał teren pod budowę grodu. Zmiany jakościowe rzeźby terenu w miejscach lokalizacji form większych były mniejsze (mimo większych zmian przestrzennych), z uwagi na przystosowywanie formy geometrycznej grodu do zastanej sytuacji terenowej.