Wykorzystanie danych teledetekcyjnych do poszukiwania miejsc wskazujących na obecność jam grobowych ofiar Obławy Augustowskiej

Dariusz Dukaczewski
ORCID: 0000-0002-9885-2257
Instytut Geodezji i Kartografii, Warszawa
Polska

Zbigniew Bochenek
ORCID: 0000-0003-2048-4279
Instytut Geodezji i Kartografii, Warszawa
Polska

Artur Karol Karwel
Instytut Geodezji i Kartografii, Warszawa
Polska

Honorata Paradysz
Instytut Geodezji i Kartografii, Warszawa
Polska

Zbigniew Kulikowski
Instytut Pamięci Narodowej
Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Białymstoku
Polska

Streszczenie

W styczniu 2015 r. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Białymstoku wydała postanowienie o zasięgnięciu opinii Instytutu Geodezji i Kartografii „w sprawie możliwości istnienia jam grobowych, powstałych w okresie co najmniej od lipca 1945 r., na terenie Augustowa, dróg pomiędzy miejscowościami: Giby, Stanowisko, Rygol a Kaletami oraz na terenie sąsiadującym z miejscowością Kalety”. Celem badania było ustalenie, czy dostępne dane przestrzenne (archiwalne zdjęcia lotnicze z lat 1953-1989, dane z lotniczego skaningu laserowego oraz dane satelitarne o dużej, podwyższonej i wysokiej rozdzielczości) pozwalają na identyfikację miejsc naruszeń terenu, wskazujących na możliwość istnienia jam grobowych, w których mogłyby zostać pogrzebane ofiary „Obławy Augustowskiej”. W celu realizacji badania po skompletowaniu i przetworzeniu dostępnych danych przestrzennych, utworzeniu szczegółowego NMT i map mikrorzeźby, przeprowadzono analizę danych i wypracowano (z wykorzystaniem wiedzy z zakresu geografii fizycznej kompleksowej) klucz fotointerpretacyjny. Dysponując wynikami tego etapu prac możliwe było dokonanie identyfikacji miejsc naruszeń terenu, wskazujących na możliwość istnienia jam grobowych. Przeprowadzona weryfikacja terenowa umożliwiła wstępną ocenę prawdopodobieństwa obecności jam grobowych, zaś analiza spektralna i klasyfikacja nadzorowana pozwoliła na ilościową ocenę wiarygodności badanych obiektów oraz ekstrapolację uzyskanych wyników na terenie polskiej i białoruskiej części Puszczy Augustowskiej. Przeprowadzone badania pozwoliły na zidentyfikowanie 4 obiektów o bardzo dużym prawdopodobieństwie obecności jam grobowych w Augustowie, 44 obiektów na terenie polskiej części Puszczy Augustowskiej (w tym 4 o bardzo dużym prawdopodobieństwie, 5 o dużym prawdopodobieństwie, 4 średnim prawdopodobieństwie, 6 o niskim i 25 o bardzo niskim prawdopodobieństwie) oraz 85 obiektów na terenie części białoruskiej (w tym 4 o bardzo dużym prawdopodobieństwie, 14 – o dużym prawdopodobieństwie, 21 – o średnim prawdopodobieństwie, 25 – o małym prawdopodobieństwie obecności jam grobowych). Pełna lista zidentyfikowanych obiektów (wraz a ich współrzędnymi geograficznymi) oraz ich katalog, zawierający wycinki map topograficznych, zdjęć lotniczych, kompozycji w barwach umownych na podstawie danych satelitarnych został zawarty w raporcie przekazanym IPN. Sondowanie przeprowadzone na jednym obiekcie pozwoliło na odkrycie szczątków dwóch osób. Przeprowadzone prace wykazały, iż optymalne wyniki w zakresie wykorzystania panchromatycznych zdjęć lotniczych i multispektralnych danych satelitarnych do identyfikacji jam grobowych można osiągnąć w przypadku dysponowania materiałem zarejestrowanym w ciągu 4 - 5 lat od chwili wydarzeń. Pozwoliły one jednak stwierdzić, że w przypadku terenów leśnych możliwa jest detekcja tego typu obiektów również z wykorzystaniem danych zarejestrowanych znacznie później (zdjęć lotniczych po 8 latach, danych satelitarnych o dużej i bardzo dużej rozdzielczości przestrzennej odpowiednio po 59 i 69 latach, danych ze skaningu laserowego – po 70 latach).

Przesłano 25.09.2016 Zaakceptowano 10.11.2016 Opublikowano 30.03.2017

Słowa kluczowe:

teledetekcja; fotogrametria; skaning laserowy; śledztwo S 69/01/Zk; Obława Augustowska

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia

Bonn F., 1996: Précis de la télédétection vol. 2, Presses de l’Université du Quebec, 633 pp.

Chlebowski C., 1990: Luftwaffe nad Katyniem (Luftwaffe over Katyń). Mówią Wieki nr 4.

Dukaczewski D., 1994: Mise au point d'un SIG multitemporel pour la gestion forestière et agricole, intégrant des données de télédétection. CNES - GDTA, Université Paris VI Pierre et Marie Curie, Ecole Nationale des Sciences Géographiques, Paris-Toulouse, 89 pp.

Dukaczewski D., Bochenek Z., Karwel A.K., Paradysz H., 2015: Opinia w sprawie możliwości istnienia jam grobowych, powstałych w okresie co najmniej od lipca 1945 r. na terenie Augustowa, dróg pomiędzy miejscowościami: Giby, Stanowisko, Rygol a Kaletami oraz na terenie sąsiadującym z miejscowością Kalety (An opinion on the possible presence of burial caves, created at least as early as July 1945 in Augustów, as well as roads between Giby, Stanowisko, Rygol and Kalety and in areas surrounding Kalety). IGiK – Instytut Geodezji i Kartografii, Warszawa, 1120 s., załączniki.

Łojek P., 1991: Zdjęcia Lotnicze Lasu Katyńskiego (Aerial photographs of the Katyń forest). Wojskowy Przegląd Historyczny nr 2.

Mycke-Dominko M., 1992: Zmiany na obszarze Lasu Katyńskiego w latach 1942-1944, na podstawie analizy zdjęć lotniczych (Changes in the Katyń Forest in 1941-1944 on the basis of German reconaissance air photos). Teledetekcja Środowiska vol. 22: 111-122.

Obława Augustowska – lipiec 1945 r. Wybór źródeł (The Augustów Hunt - July 1945, selection of sources), 2010: Milewski J.J., Pyżewska A. (red.), Danilecki T., Filipowicz M., Kaszlej D., Kaszlej Z., Kietliński M., Łapiński P., Radziwonowicz T., Snopko J., Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Białymstoku, 384 s.

Pieńkowski T., 1991: Pięć cmentarzy (Five cemeteries). Builetyn Katyński nr 2, Kraków.

Poirier R.G., 1981: Summary of Katyn Forest. Project and Imagery.

Rurarz,Z., 1988: Nieznane zdjęcia cmentarza katyńskiego (Unknown photographs of the Katyń cemetery). Kontakt nr 7-8, Paryż.